U poslednje vreme vidimo nekoliko inicijativa da se, barem na polju nacionalnih javnih politika, radi na temi ravnomernog regionalnog razvoja.
Vlada Republike Srbije je, na 62. sednici, koja je održana dana 29. juna 2023. godine, usvojila Uredbu o postupku pripreme Nacrta plana razvoja Republike Srbije.
Za one koji nisu pratili ovu proceduru, da pojasnimo šta sada ovo znači.
Ovom uredbom se bliže propisuje postupak pripreme Nacrta plana razvoja Republike Srbije i postupak izveštavanja o sprovođenju Plana razvoja, kao krovnog i strateški najznačajnijeg dokumenta razvojnog planiranja, koji usvaja Narodna skupština za period od 10 godina. Dakle, veoma važan dokument za temu ravnomernog regionalnog razvoja, te i za temu decentralizacije.
Uredbom je utvrđen način upravljanja procesom pripreme Nacionalnog plana razvoja, gde će biti osnovano, pre svega, Upravljačko telo, pa potom i stručna grupa koja će raditi na izradi Nacionalnog plana razvoja. U stručnu grupu, kako uredba predviđa, biće uključeni predstavnici svih zainteresovanih strana, kako bi se kroz saradnju predstavnika državnih organa, autonomne pokrajine, jedinica lokalne samouprave, privrede, organizacija civilnog društva i akademske zajednice predložili prioritetni ciljevi razvoja zemlje. Takođe, imajući u vidu značaj dokumenta i njegov dugoročni uticaj na razvoj ekonomije, društva i svakog pojedinca, propisana je i obaveza vođenja konsultativnog procesa na široko participativan i transparentan način.
To stoji u tekstu. Da li će tako biti u praksi, videćemo, a naročito ćemo se starati da javnost bude adekvatno i ažurno informisana o svim činjenicama u vezi sa ovim procesom.
Uredbom je predviđeno da se posebna pažnja posveti ravnomernom regionalnom razvoju, kao i planiranju razvoja u skladu sa Agendom 2030.
Ono što za sada treba znati jeste da bi za najkasnije 120 dana (4 meseca), trebalo da imamo oformljenu stručnu grupu koja će raditi na izradi ovog dokumenta, a kasnije i na njegovoj implementaciji, nadajmo se.
Šta su neka od gorećih pitanja koja bi trebalo da uđu u Plan razvoja Republike Srbije?
Prvenstveno, potrebno je obratiti pažnju na Devastirane opštine Srbije.
Zakon o regionalnom razvoju Republike Srbije („Sl. glasnik RS“, br. 51/2009, 30/2010 i 89/2015 – dr. zakon) razvrstava regione prema stepenu razvijenosti, ali isto tako i razvrstava i jedinice lokalne samouprave po stepenu razvijenosti u Srbiji. Ono što je važno znati je da postoje 4 grupe (kategorije) prema kojima su podeljene jedinice lokalne samouprave, koje su podeljene na sledeći način:
- Prva grupa – jedinice lokalne samouprave čiji je stepen razvijenosti iznad republičkog proseka;
- Druga grupa – jedinice lokalne samouprave čiji je stepen razvijenosti u rasponu od 80% do 100% republičkog proseka;
- Treća grupa – jedinice lokalne samouprave čiji je stepen razvijenosti u rasponu od 60% do 80% republičkog proseka;
- Četvrta grupa – jedinice lokalne samouprave čiji je stepen razvijenosti ispod 60% republičkog proseka.
Međutim, postoji još jedna kategorija, odnosno grupa lokalnih samouprava (5. kategorija), gde su uvrštena devastirana područja, odnosno devastirane jedinice lokalne samouprave.
Šta to tačno znači?
To znači da imamo nižu od najniže kategorije, odnosno u ovu grupu spadaju one jedinice lokalne samouprave čiji je stepen razvijenosti ispod 50% republičkog proseka. Prema Uredbi o utvrđivanju jedinstvene liste razvijenosti regiona i jedinica lokalne samouprave iz 2014. godine, u Srbiji je, sada davne 2014. godine, identifikovano da postoji čak 19 devastiranih opština (član 3. stav 5 Uredbe).
Da stvar bude još tužnija, ovom uredbom se jasno pokazuje totalna disproporcija razvijenosti regiona Srbije. Kako? Tako što od ovih 19 devastiranih opština u Srbiji, njih 15 je na jugu Srbije.
Po stepenu razvijenosti, devastirana područja čine 19 jedinica lokalne samouprave iz grupe čiji je stepen razvijenosti ispod 50% republičkog proseka, raspoređenih u 9 upravnih okruga Republike Srbije.
- Pirotski okrug (Babušnica, Bela Palanka) – Južna Srbija: 2 opštine;
- Jablanički okrug (Bojnik, Lebane, Medveđa) – Južna Srbija: 3 opštine;
- Pčinjski okrug (Bosilegrad, Bujanovac, Vladičin Han, Preševo, Surdulica, Trgovište) – Južna Srbija: 6 opština;
- Braničevski okrug (Golubac);
- Toplički okrug (Žitorađa, Kuršumlija) – Južna Srbija: 2 opštine;
- Mačvanski okrug (Mali Zvornik);
- Nišavski okrug (Merošina, Svrljig) – Južna Srbija: 2 opštine;
- Zlatiborski okrug (Prijepolje);
- Raški okrug (Tutin);
Ono što će biti jedna od najglasnijih inicijativa NKD programa decentralizacije jeste da ova uredba mora biti revidirana, a njeno ažuriranje mora da predvidi novi Nacionalni Plan razvoja Republike Srbije, naročito zbog konstatacija da će se Plan razvoja izuzetno orijentisati na ciljeve ravnomernog regionalnog razvoja. Ako je ova konstatacija istinita, onda bi ogromna pažnja morala da se posveti ovoj disproporciji trenutnog stepena regionalnog razvoja Srbije.
Zanimljivosti nam, dodatno, donosi i popis iz 2022. godine, čijim tumačenjem može se izvesti jasan zaključak da je broj devastiranih opština Srbije sigurno porastao. Ovo možemo inicijalno primetiti na primeru Crne Trave, koja ovom uredbom nije uračunata u devastirane opštine, a koja je za prethodnih 10 godina izgubila oko 60% svoje populacije, gde je velika mogućnost da sada može pokazati da bi se ipak mogla uvrstiti u ovu 5. grupu jedinica lokalnih samouprava (ovo će, nadamo se, utvrditi revidirana verzija pomenutog pravnog akta – Uredba).
Stručna grupa koja će biti osnovana zarad realizacije Plana razvoja Republike Srbije bi morala da se pozabavi ovom temom ozbiljnije nego bilo kada ranije, ako zaista želimo da vidimo istinski RAVNOMERNI regionalni razvoj.
Drugo goruće pitanje se, opet, odnosi na ravnomerni regionalni razvoj, a koje je identifikovano alarmantnim analizama i rezultatima izveštaja Državne revizorske institucije (DRI) “Uticaj regionalnog razvoja na demografska kretanja u Republici Srbiji” objavljenog 22.11.2022. godine.
Pored ostalih rezultata, ono što je alarmantno jesu sledeći rezultati (str. 18) iz pomenutog izveštaja.
Učešće pojedinih regiona u bruto domaćem proizvodu (BDP) Republike Srbije je sledeće:
- Beogradski region zauzima vodeće mesto sa 41,7%;
- iza njega je Region Vojvodine sa 26,5%,
- a za njima slede Region Šumadije i Zapadne Srbije sa 18,1% i
- Region Južne i Istočne Srbije sa 13,7%.
Regionalni disparitet se ogleda i u podatku da se u dva najrazvijenija regiona, beogradskom i Regionu Vojvodine, nalazi više od polovine ukupno zaposlenih u RS, a stvara se oko 2/3 vrednosti ukupnog bruto domaćeg proizvoda Srbije, pri čemu se 40% bruto domaćeg proizvoda ostvari u Gradu Beogradu.
Razlike se ogledaju i u ulaganju u istraživanje i razvoj (% ukupnog ulaganja): Beogradski region – 72,8% dok se u ostalim regionima značajno manje ulaže u ovu oblast: u regionu Vojvodine 19,2%, u regionu Južne i Istočne Srbije 4,5%, dok se u regionu Zapadne Srbije i Šumadije u istraživanje i razvoj ulaže 3,5% .
Postavlja se pitanje – da li je ovaj trend adekvatan da se, pre svega, prevaziđu disproporcije među regionima, ali se takođe postavlja još bitnije pitanje, a to je – da li ulaganjem u razvoj koji je 4,5% od ukupnih ulaganja širom Srbije, može da se prevaziđe trend neravnomernog regionalnog razvoja Srbije? Može li se smanjiti trend da od 19 DEVASTIRANIH opština u Srbiji, čak 80% takvih opština budu na jugu zemlje. Veruje se da, apsolutno svaki građanin koji pogleda ove dokumente i logički promisli, može doći do zaključka da živimo u jednom totalnom dizbalansu, da je decentralizacija svedena samo na određene regione, dok je ostatak Srbije pred totalnim kolapsom i da ćemo ovim trendom izgubiti i ovo malo ljudi koji žive u ovim krajevima zemlje.
Dakle, osim što ove teme moraju biti prioriteti Plana razvoja Republike Srbije, ako već govorimo o RAVNOMERNOM regionalnom razvoju, takođe i Ministarstvo za ravnomerni regionalni razvoj mora da se pozabavi ovim temama koje bi trebalo da budu od najvišeg nacionalnog značaja.
Autor teksta: Tadija Mitić, projekt koordinator NKD-a
Izvori informacija:
- Izveštaj Državne revizorske institucije (DRI) “Uticaj regionalnog razvoja na demografska kretanja u Republici Srbiji” objavljen 22.11.2022. godine;
- Zakon o regionalnom razvoju („Sl. glasnik RS“, br. 51/2009, 30/2010 i 89/2015 – dr. zakon);
- Uredba o postupku pripreme Nacrta plana razvoja Republike Srbije („Sl. glasnik RS“, br. 110-5442/2023-2);
- Republički Sekretarijat za Javne Politike Republike Srbije – zvanična internet stranica
