Zakonski okvir za upravljanje prirodnim dobrima u Srbiji i dalje je nedovoljno usklađen sa standardima zaštite i očuvanja prirode koje primenjuju zemlje Evropske unije koji se baziraju na uključivanju lokalne zajednice, održivom razvoju i kontrolisanom korišćenju prirodnih dobara. Nedavni primeri lokalnih inicijativa za očuvanje Topodolske reke i sprečavanje izgradnje hidroelektrane u okviru parka prirode „Stara planina“, dodatno ukazuju na potrebu uključivanja lokalne zajednice u proces upravljanja parkovima prirode i drugim prirodnim dobrima nižeg stepena zaštite.
Celokupan izveštaj možte preuzeti ovde.
Iako Nacionalna strategija održivog korišćenja prirodnih resursa prepoznaje problem isključenosti lokalnih zajednica na svim nivoima upravljanja, uključivanje lokalnog stanovništva je, izmenama Zakona o zaštiti prirode, omogućeno samo u zaštićenim područjima koja imaju status Nacionalnog parka (kroz osnivanje saveta korisnika koji učestvuje u izradi godišnjih planova za upravljanje), dok najvećim brojem parkova prirode (prvi niži stepen zaštite), upravlja javno preduzeće Srbijašume.
Prema postojećim propisima preduzeće Srbijašume, kao upravljač, nadležno za donošenje planova razvoja i upravljanja kao i za praćenje realizacije istih, čime se potpuno isključuje i sama mogućnost učešća lokalne zajednice i stručne javnosti i onemogućava primena pricipa dobrog upravljanja.
Da građani prepoznaju značaj i potencijal prirodnih dobara, pored primera Topodolske reke, pokazuje i sve veći broj projekata za očuvanje, razvoj održivog turizma i zaštitu prirode koji mogu imati značajan razvojni kapacitet za grane poput, poljoprivrede, šumarstva i turizma, što je takođe prepoznato u Strategiji.
Koliko je proces upravljanja zaista centralizovan i udaljen od samih građana i korisnika pokazuju i rezultati ankete koju su za potrebe ovog izveštaja, sa predstavnicima mesnih zajednica sa područja dva parka prirode i tri specijalna rezervata prirode(Sićevo, Stara planina, Jelašnička klisura, Klisura Jerme i Suva planina), uradili predstavnici udruženja „Stara planina“.
Anketa je pokazala da veliki broj predstavnika, tri četvrtine njih, nije zadovoljan načinom na koji se upravlja zaštićenim prirodnim dobrom na njihovoj teritoriji, a kao najveće probleme predstavnici mesnih zajednica navode krađu i prekomernu seču šuma, upravljanje vodama i infrastrukturu.
Udruženje Stara planina pokrenulo je inicijativu za sprovođenje pilot projekta u okviru koga bi, u saradnji sa Francuskim institutom, upravljanje zaštićenim prirodnim dobrima na teritoriji regiona Južne i istočne Srbije bilo ustrojeno po ugledu na Francuski model koji predviđa učešće više nivoa vlasti, različitih sektora, kao i lokalne zajednice.
Predstavljanju izveštaja i inicijative prisustvovali su predstavnici četiri opštine na čijoj teritoriji se nalaze zaštićena prirodna dobra, na potezu od Niša do granice sa Bugarskom. Sastanku je, kao predstavnik upravljača JP Srbijašume, prisustvovao i Dejan Miletić rukovodilac odeljenja za zaštitu šuma, koji je istakao spremnost preduzeća Srbijašume da učestvuje u ovom projektu.
Zaštićena prirodna dobra Srbije prostiru se na nešto manje od 7 procenata ukupne teritorije, a najveći broj njih danas nosi status spomenika i rezervata prirode (378 područja). Srbija ima i pet nacionalnih parkova, sedamnaest parkova prirode i dvadeset predela izuzetnih odlika.
Začeci zakonske zaštite prirode u Srbiji datiraju još iz XIV veka, a prvi propis kojim je faktički zabranjena prekomerna seča šuma je Dušanov zakonik.
Prvo zaštićeno područje, na teritoriji današnje Srbije bila je Obedska Bara, stavljena pod zaštitu još 1874. godine. Prva zaštićena prirodna dobra u Srbiji bili su šumski rezervati Oštrozub, Mustafa i Felješana u okolini Majdanpeka i vodopad „Velika i Mala Ripaljka“ u okolini Sokobanje, zaštićen 1949. godine. Prvi nacionalni park u Srbiji je Nacionalni park Fruška gora, proglašen 1960. godine.
Zabrinutost zbog prekomernog uništavanja prirode seže u daleku prošlost čovečanstva. Tako su Platon i Aristotel još u IV veku pre nove ere pisali o problemu prekomerne seče šuma i pustošenju planina antičke Grčke, koje dovodi do uništavanja njene lepote (Radović & Mandić, 1998).
Počeci zaštite pojedinih prirodnih dobara, u svetu uglavnom se vezuju za osnivanje nacionalnih parkova u Americi. Prvi nacionalni park Jeloustoun (Yellowstone) proglašen je 1872. godine i stavljen pod nadzor federalnih vlasti kao “javno područje u kojem ljudi mogu da uživaju”.
Kongres je, 1916. godine, formirao i službu nacionalnog parka sa direktorom, čija je dužnost bila da „sačuva prirodu, sve prirodne i istorijske objekte na tompodručju, sva živa bića koja su tu prisutna, i da omogući budućim generacijama posete ovom mestu.
