Pitajte građane

Petogodišnja strategija Nacionalne koalicije za decentralizaciju ima za jedan od glavnih ciljeva da promoviše učešće građana u donošenju odluka.

Nakon REACT! projekta, tim koalicije je odlučio da se fokusira na 5 gradova/opština koje bi predstavile pilot model da bi pokazale kako učešće građana može inicirati političke promene. Naime, u našem istraživanju, tim koalicije je bio upoznat sa 5 različitih inicijativa od strane lokalnih grupa iz Niša, Kikinde, Leskovca, Pirota i Donjeg Milanovca. U ovih 5 gradova/opština već postoje inicijative za promenu statusa podržane od strane lokalnih vlasti. Takođe, u svakom od ovih gradova postoje formalne i neformalne grupe koje su započele akcije prikupljanja potpisa i bile vrlo uspešne u prikupljanju dovoljnog broja potpisa za inicijativu o promeni Zakona o teritorijalnoj organizaciji sa ciljem promene statusa 4 grada. Međutim, oni nisu bili u poziciji da usklade svoje napore i zadovolje legalne zahteve da iniciraju procedure pred Parlamentom Republike Srbije i Ministarstvom državne uprave i lokalne samouprave. NKD bi želela da ih podrži kroz ovaj projekat dajući mogućnost adekvatne konsultacije, legalnog i ekspertskog savetovanja kao i da podstakne lokalni proces zagovaranja kako bi ove inicijative bile uspešne. Ovih 5 priča će predstaviti studiju slučaja za nacionalnu kampanju o učestvovanju građana u donošenju odluka.

Kao konkretan rezultat lokalnih akcija u Leskovcu, predstavnici NVO ”Leskovački krug” započeli su zagovaranje inicijative za promenu Statuta grada Leskovca, oslanjajući se na strukturalnu promenu gradskih opština, formirajući novu, centralnu gradsku opštinu i tri prigradske. Trenutna nefunkcionalna teritorijalno – politička organizacija jedne teritorijalne jedinice sa 140 sela, 3 mala grada, i grad od 65000 stanovnika predstavlja jedan od najvećih političkih i razvojnih problema ovog dela Srbije. Problem postoji zato što je Leskovac teritorijalno najveći grad/opština u Srbiji uključujući bivše 3 opštine: Grdelica, Vučje I Brestovac. Osim razlika interesa koje postoje između ove tri zajednice, koje se stalno sukobljavaju u lokalnom parlamentu, 140 sela unutar gradske teritorije su neke od najsiromašnijih sela u Srbiji. Mešanje ovih različitih interesa i ova “vruć krompir” situacija čini nemogućim rad lokalnih vlasti. Kao posledica, nizak budžet predviđen za Leskovac skoro da nije dovoljan za rešavanje niza različitih problema koji postoje na ovako velikoj teritoriji. Stoga, inicijativa za stvaranje 4 opštine u Leskovcu nije samo politička volja lokalnog stanovništa (dokazano nedavno prikupljenim peticijama lokalno organizovanih), već i potreba za realnim sagledavanjem niza lokalnih potreba i problema.

Zahtev za formiranje samostalne opštine Donji Milanovac podnet je 2003. godine, zajedno sa Odlukom koja se tiče saglasnosti Skupštine Opštine Majdanpek. Ministarstvo državne uprave i lokalne samouprave odbilo je Odluku sa objašnjenjem da će ta inicijativa biti razmotrena nakon usvajanja novog Ustava Republike Srbije i novog sistema zakona. Iako su se obe promene nastale u međuvremenu, Donji Milanovac je još uvek, što nije logično, unutar opštine Majdanpek. Lokalna zajednica Donjeg Milanovca je formirala novi zahtev, čiji je sastavni deo bio “Predlog koji se tiče socio-ekonomskog opravdanja za formiranje opštine Donji Milanovac”. Tu su bili predstavljeni relevantni potencijali i indikatori koji ukazuju na zaključke da je formiranje opštine Donji Milanovac sa sociološkog i ekonomskog stanovišta potpuno opravdano. Uprkos tome, ništa se nije desilo zato što legalni zahtevi za ovu građansku inicijativu nisu prethodno bili dovoljno ispitivani. Ova inicijativa, sa postojećom lokalnom podrškom, treba da se osnaži i podrži od strane NKD, što je i bilo naglašeno prilikom obraćanja NKD-u u toku naših sastanaka u Negotinskoj Krajini (REACT! projekat) i kasniji susreti organizovani u Nišu.

Gradske opštine u Nišu nemaju status lokalne samouprave i kao takve ne mogu potpuno zadovoljiti potrebe građana kao dela njihove nadležnosti. U maju 2008. godine , kao deo izborne kampanje, veći broj partija u Nišu navelo je decentralizaciju kao problem broj jedan. Na sednici koja je održana 5.9.2008. godine, Gradsko veće je usvojilo nacrt Statuta Grada Niša i uputilo ga gradskom parlamentu na javnu debatu, kao i stručnim licima. Novi Gradski statut ima za cilj prenošenje dela Gradonačelnikove nadležnosti na Gradsko veće i gradske opštine. Nažalost, status opština Grada Niša je ostao nepromenjen. Naša namera je da, nakon učestvovanja u procesu javne debate kao i donošenja novog Statuta Grada Niša, predvodimo jedan vid zagovaranja koji bi naglasio prenošenje nadležnosti na Gradske opštine i aktivno učešće građana u tom procesu. Da bismo imali potpunu sliku o položaju Gradske opštine (GO) u Srbiji, neophodno je razumeti da GO nisu pravna tela zakonski prepoznata kao lokalne samouprave. Stoga, one nemaju dovoljno neophodnih sredstava, što je preduslov za efikasnost. Tako smo došli u situaciju gde su GO najbliže građanima, saznaju o njihovim problemima veoma brzo, ali nisu u mogućnosti da reaguju blagovremeno usled nedostatka sredstava.

Trenutno mišljenje među građanima je da ove opštine treba da obezbede status grada iz nekoliko razloga. Iako nemaju više od 100.000 stanovnika, opštine Kikinda i Pirot predstavljaju ekonomske, geografske, i kulturne centre širokih oblasti sposobnih za izvođenje i dobijanje drugih nadležnosti, sem onih koje su im poverene kao opštinama. Ista situacija je i u Valjevu, Vranju, Zaječaru, Jagodini, Loznici, Novom Pazaru, Požarevcu, Somboru, Sremskoj Mitrovici i Užicu, čiji je status promenjen u status grada iako nemaju dovoljan broj stanovnika. Međutim, njihov “poseban geografski položaj i izuzetan značaj za određene republičke oblasti” bio je odlučujući faktor. U poređenju sa ovim gradovima, postoje jaki razlozi da se Pirot i Kikinda nađu na listi gradova u Srbiji. Prikupljanjem dovoljnog broja potpisa, i lobiranjem političkih partija i njihovih članova u Skupštini Srbije, postoji mogućnost da Pirot i Kikinda dobiju status grada. I Pirotu i Kikindi su kao graničnim oblastima odbijene mogućnosti daljeg razvoja, veći budžet, i veća ulaganja. Bez statusa grada, predviđaju se migracije u druge gradove i degradacija životnog standarda u narednim godinama. Postoje lokalne inicijative koje su bile predstavljene NKD u toku realizacije projekta REACT!

Najznačajniji rezultati:

• Formirana baza od 29 500 korisnika/potpisnika narodne inicijative za izmenu Zakona o teritorijalnoj organizaciji RS
• Građanske inicijative za izmenu Zakona o teritorijalnoj organizaciji RS predate nadležnom ministarstvu (urađena 4 elaborata koji dokazuju opravdanost za potrebom da Kikinda i Pirot dobiju status grada, Donji Milanovac status opštite, Leskovac bude teritorijalno reorganizovan
• Izrađen novi Zakon o narodnim inicijativama (Narodni parlament iz Leskovca)
• Nevladinim organizacijama i građanima predstavljen model Odluke o narodnoj inicijativi u lokalnom parlamentu i omogućeno aktivno učešće građana u procesu izrade konačne verzije
• Predstavnici lokalnih vlasti spremni da usvoje novi model Odluke o narodnoj inicijativi
• Putem pisma zahvalnice koje je poslato na 10000 adresa, potpisnici narodne inicijative obavešteni o fazi u kojoj se nalazi njihova incijativa; omogućen kontakt sa Nacionalnom koalicijom za decentralizaciju

Narodni parlament iz Leskovca, Leskovački krug iz Leskovca, Kikindski forum iz Kikinde, Stara planina iz Pirota,Taliata iz Donjeg Milanovca